Vesti
MUP i BIA nezakonito upadaju u telefone aktivista i novinara
Dokazana upotreba špijunskog softvera i forenzičkih alata mimo zakona
Upotreba špijunskih softvera predstavlja ozbiljan napad na ljudska prava, slobodu izražavanja i privatnost građana. U Srbiji, njihovo korišćenje postaje svakodnevna praksa. Novi izveštaj organizacije Amnesty International ukazuje na rasprostranjeno korišćenje špijunskih softvera protiv aktivista, novinara i pripadnika civilnog društva od strane policije i Bezbednosno-informativne agencije (BIA) u Srbiji. Izdvojeni su potvrđeni slučajevi Nikole Ristića iz grupe “SviĆe”, aktiviste inicijative “Marš sa Drine” Ivana Bjelića, novinara iz Dimitrovgrada Slaviše Milanova, ekološkog aktiviste Ivana Milosavljevića Bukija, i aktiviste organizacije “Krokodil”.
Stručnjaci za digitalnu forenziku su analizom uređaja građana Srbije direktno pogođenih korišćenjem intruzivnih tehnologija pouzdano utvrdili da su policija i BIA rutinski koristili novi tip špijunskog softvera koji Amnesty International naziva NoviSpy, uz zloupotrebu visoko sofisticiranog alata za digitalnu forenziku izraelske kompanije Cellebrite. U izveštaju se navodi da je Ministarstvo spoljnih poslova Norveške doniralo ovaj alat za digitalnu forenziku MUP-u Srbije uz posredstvo Kancelarije Ujedinjenih nacija za projektne usluge (UNOPS).
Pripadnici civilnog društva bili su zaraženi špijunskim softverom prilikom informativnih razgovora kada su njihovi uređaji bili oduzimani ili van njihovog domašaja. Nakon što bi telefon uzeli pripadnici policije i BIA, koristili su Cellebrite kako bi prisilno otključali telefon i sa njega preuzeli podatke, a potom direktnim pristupom instalirali špijunski softver NoviSpy. Prema nalazima Amnesty International, NoviSpy može da pravi skrinšotove i sa telefona ih šalje na server BIA, ali i da ostvari dozvole za pristup lokaciji, mikrofonu i kameri.
Prema Krivičnom zakoniku, posedovanje, distribucija i upotreba špijunskih softvera, kao vrste računarskih virusa, predstavlja krivično delo. Takođe, svaki neovlašćeni pristup zaštićenim uređajima i podacima je kriminalizovan. Konačno, iako pojedini zakoni omogućavaju primenu posebnih dokaznih radnji i posebnih mera nadzora i obrade podataka u izuzetnim slučajevima, špijunski softveri svojom intruzivnom i neselektivnom prirodom prevazilaze granice zakonskih principa neophodnosti, srazmernosti, zaštite podataka o ličnosti i zaštite privatnosti. Dakle, neselektivna priroda upotrebe špijunskih softvera znači da ne samo da se obrađuju podaci targetiranog lica, već i podaci svih ostalih lica koji se nalaze na uređaju.
Sve rasprostranjenije korišćenje špijunskih softvera dešava se paralelno sa pogoršanjem stanja demokratije i vladavine prava u Srbiji. U prethodnih nekoliko godina građani su svoje nezadovoljstvo izražavali na brojnim protestima protiv vlasti što je izazvalo sve veću represiju protiv aktivista, novinara, pripadnika civilnog društva i opozicije, a jedna od najčešćih taktika zastrašivanja bila je privođenje i određivanje pritvora zbog neosnovanih optužbi poput nasilnog rušenja ustavnog poretka, nakon čega bi optuženi bili pušteni na slobodu.
U Srbiji su i ranije postojale indicije upotrebe špijunskih softvera, a najskoriji je bio slučaj pokušaja daljinskog zaražavanja telefona predstavnika civilnog društva sa kraja 2023. godine, što je izazvalo sumnju da državni organi koriste Pegasus i druge špijunske softvere za targetiranje aktivista. Autori Amnesty izveštaja su takođe podsetili na otkrića koja su ukazivala da se u Srbiji nalaze serveri povezani sa špijunskim softverom Predator, koji je izvorno razvijen u Severnoj Makedoniji, a sada je proizvod Intellexa grupe kompanija. Predator je korišćen za targetiranje novinara i političara u Grčkoj, predsednice Evropskog parlamenta, predsednika Tajvana i brojnih aktivista širom sveta.
Izveštaj Amnesty International daje čvrste dokaze o nezakonitom korišćenju sofisticiranih tehnologija za špijuniranje novinara, aktivista i građana. SHARE Fondacija traži hitno prepoznavanje špijunskih softvera kao nezakonite tehnologije koja krši osnovna ljudska prava i poziva državne organe da bez odlaganja obustave ove prakse. Neophodno je da se hitno pokrenu odgovarajući postupci za sprovođenje unutrašnje kontrole i utvrđivanje krivične odgovornosti za ozbiljnu povredu službene dužnosti i značajno prekoračenje službenih ovlašćenja.
Čitaj još: